Zachęcamy do patrzenia na samorząd uczniowski w szkole jako proces uczenia się młodych ludzi samorządności, w którym ważnymi przewodnikami są nauczyciele. Samorządność, na którą składają się takie umiejętności jak branie spraw w swoje ręce, podejmowanie oddolnych działań, współdecydowanie o pewnych wspólnych kwestiach są bardzo ważnymi umiejętnościami w społeczeństwie demokratycznym.

Uczniowie poprzez naukę w szkole mają rozwijać swoje kluczowe kompetencje. Samorządność – jako jedną z kompetencji obywatelskich mają szansę nabyć tylko wtedy, gdy my − dorośli stworzymy do tego warunki i zapewnimy odpowiednie wsparcie.

Ważnym narzędziem kształcenia u młodych ludzi umiejętności współdecydowania o własnej wspólnocie jest sprawnie funkcjonujący samorząd uczniowski. Odpowiedni program działania samorządu uczniowskiego może w znaczny sposób przyczynić się do tego, że doświadczenie bycia w szkole, będzie dla uczniów doświadczeniem stykania się z dobrze działającą demokratyczną instytucją. Co to oznacza w praktyce?

Wybieranie swoich przedstawicieli

Coroczne wybory reprezentacji samorządu uczniowskiego mogą być okazją do ćwiczenia umiejętności zastanawiania się nad wspólnymi, tu szkolnymi sprawami, definiowania oczekiwań wobec przedstawicieli, analizy potrzeb społeczności szkolnej. Uczniowie nabywają nie tylko umiejętność głosowania, ale także rozpoznawania interesów wspólnoty oraz zgodnego z nimi świadomego dokonywania wyborów. Zrozumienie wagi wyborów, umiejętności oddawania głosu i oceniania programów kandydatów może stać się ważnym efektem edukacyjnym dobrze działającego samorządu uczniowskiego. Jest ono niezbędne dla jakości demokracji.

Podejmowanie oddolnych działań

Jeśli chcemy, by w przyszłości nasi współobywatele brali sprawy w swoje ręce, działali na rzecz swojej społeczności lokalnej, narodowej, europejskiej, trzeba nauczyć młodzież podejmowania oddolnych działań. Szkoła może stanowić doskonałe miejsce ćwiczenia się uczniów w byciu aktywnym, planowaniu i realizacji swoich projektów. By to było możliwe, niezbędne jest uczenie współpracy, porozumiewania się, brania na siebie odpowiedzialności za szkolne wydarzenia oraz za działania na rzecz społeczności. Tego właśnie samorządność uczniowska uczy lepiej niż inne procesy zachodzące na terenie szkoły. Oddolne działania uczniów mogą dotyczyć zarówno organizowania imprez i uroczystości w szkole, wolontariatu, działań na rzecz społeczności lokalnej, jak i oddziaływania na życie szkoły – zarówno na poziomie zarządzania infrastrukturą po poprawę jakości nauczania.

Współdecydowanie o sprawach wspólnych.

Dzisiejsza demokracja daje obywatelom coraz więcej możliwości wpływania na decyzje władz (od lokalnych po europejskie). Organizowanych jest coraz więcej konsultacji społecznych, debat publicznych, spotkań z mieszkańcami. Jest to ważna tendencja związana z przemianami roli obywateli, których zadaniem nie jest już tylko wybieranie swoich reprezentantów raz na cztery lata, ale aktywne uczestnictwo także pomiędzy głosowaniami. Samorządność uczniowska jest świetnym polem do tego, by uczniowie ćwiczyli się w procesie podejmowania decyzji, uczestnicząc w decydowaniu o ważnych dla nich sprawach, odpowiednio do ich wieku. Włączanie uczniów w proces decydowania o sprawach szkoły pozwala na budowanie w nich poczucia odpowiedzialności za swoją placówkę oświatową.

Rozpoznawanie reguł i działanie zgodnie z nimi

Samorządność uczniowska daje możliwość nauczenia dzieci, co to są reguły, skąd się biorą i jak należy ich przestrzegać. To samorząd uczniowski uchwala zasady swojego działania i wyboru przedstawicieli. Jest to świetna okazja do uczenia dzieci, że w społeczeństwie demokratycznym obywatele mają wpływ na reguły, którym sami potem podlegają. To pokazuje uczniom, że w państwie demokratycznym reguły nie są arbitralne, ale mają odzwierciedlać sytuację i potrzeby ludzi, dla których zostały zapisane. Reprezentacja samorządu uczniowskiego, działając na rzecz przestrzegania praw uczniów, uczy wszystkich, że prawa w demokracji należy przestrzegać, a obywatele powinni upominać się o sprawiedliwość w sytuacji jego naruszenia. Tworzenie regulaminu SU? zgodnie z ustawą o systemie oświaty oraz regulaminem szkolnym pokazuje uczniom, że prawo nie jest tylko tworem abstrakcyjnym i niepotrzebnym w codziennych działaniach.

Obserwując szkołę jako instytucję państwa, młodzi ludzie powinni nauczyć się, że państwo demokratyczne działa w sposób przejrzysty (obywatele mają swoje prawa, które przedstawiciele władzy respektują, władza jest rozliczana) oraz włączający (decyzje dotyczące życia wspólnoty podejmowane są w porozumieniu z obywatelami, mile widziane są oddolne inicjatywy).

Szkoła powinna zatem promować zaangażowanie obywatelskie. Rada Europy przypisuje jej rolę miejsca, w którym młodzież uczy się demokratycznych reguł, ćwiczy się w roli członka wspólnoty demokratycznej. Demokracja jest w szkole niezwykle istotną sprawą przede wszystkim dlatego, że szkoła jest miejscem, gdzie dzieci uczą się żyć w społeczeństwie. (…). Młodzi ludzie muszą znaleźć miejsce w społeczeństwie jako odpowiedzialni, oddani obywatele, którzy szanują innych i dlatego szkoła spełnia funkcję wpajania demokratycznych postaw i wartości. (…) Jeśli młodzi ludzie mają nauczyć się żyć w społeczeństwie demokratycznym niezbędne jest oparcie edukacji na zasadach demokratycznych.[1]

Szkoła jest dla młodych ludzi ważną przestrzenią publiczną, w której uczniowie występują w relacji obywatel – instytucja państwa (reprezentowana przez funkcjonariuszy państwa, czyli dyrekcję szkoły, nauczycieli oraz pedagogów).

[1]Cytat za M. Sielatycki Demokratyczne zarządzanie szkołą, w: „Dyrektor szkoły” nr 12/2006.